Mentorluk, belirli bir deneyim, bilgi birikimi, beceri veya uzmanlığa sahip bir kişinin, bir başkasının kişisel ya da mesleki anlamda gelişimini ele alınan konularla bağlantılı tavsiyeler vererek, yol göstererek ve bilgilendirerek katkıda bulunması, diğer deyişle akıl hocalığı yapmasıdır. Bilginin, sosyal sermayenin ve alıcının iş, kariyer veya mesleki gelişim ile ilgili olarak algıladığı psikososyal desteğin gayriresmi olarak geniş deneyime sahip biriyle öğrenmek isteyen biri arasında aktarıldığı bir süreçtir. Mentorluk alan kişiye protégé (erkek), protégée (kadın) veya 2000’li yıllarda menti denir.
Mentor kelimesinin kökleri, Homeros’un Odysseia eserindeki Almicus’un oğlu Mentor’a gitmektedir. Homeros Odysseia’da Ithaka Kralı Ulysses’in savaşa gitmeden önce oğlu Telemachus’u en yakın arkadaşı Mentor’a emanet ettiğini anlatır. Kralın savaştan dönmesi yirmi yıl alır ve Mentor, prensi kralın yokluğunda en iyi şekilde eğitir ve yetiştirir. O günden beri hayattaki tecrübelerini daha az tecrübeli kişilere aktarma sürecine mentorluk, aktaran kişiye mentor denir.
Mentor ile eğitim alan kişi/kişiler arasındaki ilişki, karşılıklı dayanışma ve etkileşime dayanmakta ve bu yönüyle her iki tarafa da fayda sağlamaktadır. Mentorların deneyimlerinden yararlanırken daha az hata yapmayı öğrenen mentiler ne yapmak istediklerine kısa sürede karar verirler ve isteklerine göre kariyer planlama becerilerini kazanırlar. Öte yandan mentilerine destek verirken iletişim becerilerini geliştiren mentorlar da sahip oldukları bilgileri pekiştirme olanağına erişmektedirler. Yeni ve genç beyinlerle tanışarak, onların farklı fikirlerinden de yararlanmak işlerinin bir parçası haline gelmektedir. Bu nedenle mentorlar öğretirken öğrenen eğitirken eğitilen, sürekli kendilerini yenileyen bilgelerdir.
Mentorlar nesnel olarak dinler ve bir yankı tahtası gibi davranırlar. Mentileri, konulara çeşitli açılardan bakmaya ve problem çözme, karar verme ve çözümlere odaklanmaya teşvik eden sorular sorarlar. Geleneksel düşünme biçimlerine meydan okurlar ve mentilerinin konfor bölgesi dışındaki stratejilerini teşvik ederler. Mentorlar mentilerini profesyonel kariyerlere hazırlayabilir ve işyeri becerilerine yardımcı olabilir. Bir mentinin potansiyeli konusunda çıtayı yükseltiyor ve rehberlik, destek, teşvik ve yapıcı geri bildirim sağlıyorlar. Mentorlu gençlerin, özellikle risk altındaki, kendileri ve gelecekleri hakkında daha olumlu görüşleri vardır. Ayrıca okulda, işyerinde ve toplumlarında daha olumlu sonuçlar elde ederler. Mentorlar, mentilerin yaşamlarında derin bir fark yaratabilirler.
Mentorluğu sadece iş yaşamı ile sınırlandırmamak gerekir. Hemen hemen herkes hayatının bir noktasında bir takım konularda kendisine yol gösterilmesine ihtiyaç duyar. Bir farkındalığa sahipse ilgili konuda uzmanlığı olan bir mentor bulup ihtiyacı olan konuda mentorluk alarak daha hızlı ilerleyebilir ve olası hatalardan kaçınabilir. Günümüzde mentorluk; şirketlerden, okullara, spor kulüplerinden siyasi partilere dek çeşitli kurum ve kuruluşlarda uygulanmaktadır. Bu kadar farklı yerlerde mentorluk sisteminin kullanılmasındaki temel amaç, insan potansiyelini geliştirmek, kurum kültürünü aktarmak, akademik yönden veya kariyer yönünden hedef kitleye destek vermek, bunun sonucu olarak da daha etkili bir insan kaynağı yaratmaktır. Çünkü teknolojinin bu kadar hızlı yenilendiği, rekabetin bu denli yoğun olduğu ortamlarda kişiler de bu karmaşık ve sürekli değişen iş yaşantısına ayak uydurabilmek için özelliklerini geliştirmek zorundadırlar.
İçerik Rehberi
Mentorluk Türleri Nelerdir?
Üç tür mentorluk ilişkisi vardır: e-mentorluk, formal mentorluk ve informal mentorluk. İnformal mentorluk ortaklar arasında gelişirken formal mentorluk kuruluşlar tarafından desteklenen ve hedef kitlelere yönelik yapılandırılmış bir süreci ifade eder. E-mentorluk sürecinde amaç veya içerik bakımından mentörlükten ayrılan bir yanı bulunmamasına rağmen yönetimsel olarak bir takım değişiklikler bulunmaktadır. Bu geniş türlere ek olarak, tersine mentorluk, akran mentorluğu, durumsal mentorluk, denetliyici mentorluk, iş süreci mentorluğu ve çoklu mentorlar gibi mentorluk ilişkileri de vardır.Bunlar formal ve informal mentorluk ilişkileri kategorilerine girme eğilimindedirler. Bu mentorluk türlerine bir göz atalım.
E-Mentorluk(Elektronik Mentorluk):
E- Mentorluk zaman ve coğrafi yerleşime bağlı olmadan bilgi, tecrübe paylaşımına olanak sağlaması ve sosyal önyargılardan bağımsız, kolay ve farklı etkileşim yöntemleri sunması nedeniyle önemlidir. Ayrıca yaşadığımız Covid-19 günlerinde uzaktan çalışmanın yaygınlaşması e-mentorluk uygulamaları için de belirgin bir fırsat ve yaygınlaşma alanı açmaktadır. Ayrıca e-mentorluk, mentorluk sürecine ihtiyaç duyan kişilerin farklı iş yerlerinde ve farklı ülkelerde mentor seçmelerine olanak sağlamaktadır.
Formal Mentörlük:
Bu modelde yapılandırılmış bir çalışma olduğundan iş sonuçlarına etkilerinin bir süreç üzerinden takibi ve kontrolü avantajlarını sunar. Ayrıca daha yönlendirici bir süreç izlenir. Bununla beraber formal mentorlukta kurumların çıkarları ön plandadır ve bireycidir. Kurumsal düzeyde gerçekleşen formal mentorlukta, mentor ve menti arasındaki ilişki sınırlı ve resmidir. Kurumsal yapı içinde faaliyet gösteren ve daha çok büyük kurumlar tarafından tercih edilen formal mentorluk; kısa zamanda gerçekleşmesi, mentor ve menti arasındaki ilişkinin resmî olması ve mentinin içinde bulunduğu duruma göre düzenlenmesi, sosyal ilişkileri azaltması, iletişim kısıtlılığı yaşatması ve motivasyonu artırmada etkili olamaması mentorluk sürecinin faydalarını azaltmaktadır. Formal mentorluk sürecinde fayda sağlayabilmek ve verimli bir sonuç elde edebilmek için programın hem menti ihtiyaçlarına hem de kurumun ihtiyaçlarına göre planlanması gerekmektedir.
İnformal Mentorluk:
İnformal mentorlukta kişi kendini geliştirme, kurum içinde diğer çalışanlar ile iletişim kurabilmek için kendine yakın hissettiği bir çalışanın yönlendirmesine ihtiyaç duyar ve bu kişiden yardım alır. Her zaman olmasa da akran mentorluğu olarak da düşünülebilir. Mentor ve menti arasında resmî olmayan ve rastlantısal eşleşmeler gerçekleşmektedir. İnformal mentorlukta süreç plansız bir şekilde ilerlemektedir. Formal mentorluğa göre informal mentorlukta ilişkiler daha sıcak ve samimidir. Mentorluk sürecine ihtiyaç duyan kişiler kendi mentorunu seçer. Mentor ve menti arasındaki ilişki daha samimi ve gerçekçidir. Kariyer sürecinde mentora ihtiyaç duyan çalışan bu süreçte formal mentorluğa daha özerk bir konuma sahiptir. Menti kendi özelliklerine, deneyimlerine uygun mentorunu kendi seçmektedir. İnformal mentorlukta daha içten, samimi ve uzun süreli bir ilişki olduğu için istenilen sonuç kısa sürede elde edilmektedir.
Tersine Mentorluk:
Tersine mentorluk, öğrenmeyi teşvik eden ve jenerasyonlar arası ilişkiyi kolaylaştıran yenilikçi bir mentorluk uygulamasıdır. Mentor rolünde genç ve düşük kıdemli bir kişi bulunurken, menti rolünde üst düzey olan bir kişi bulunur. İlişkinin asıl amacı bilgi paylaşımıdır. Mentinin, mentorun jenerasyonel perspektifi ve daha güncel olan bilgi ve farklı konulardaki uzmanlığından faydalanması beklenir. Aynı şekilde mentorun da kurduğu ilişkinin neticesinde liderlik yeteneklerini geliştirmesi beklenir. Tersine mentorluk uygulaması mentorluk literatüründe mentorluğun alternatif bir formu olarak yer alır.
Akran Mentorluğu :
Akran mentorluğu tecrübeli bir öğrencinin, daha az tecrübeli bir öğrencinin akademik ve psikolojik performansını geliştirmesine yardımcı olduğu ve mentiye tavsiye, destek ve bilgi sağladığı bir ilişkiyi tanımlar.
Durumsal Mentorluk:
Bir kişinin belirli bir konuda mentorluk yaptığı kısa süreli ilişkilerdir. Bu, sosyal medya ve internet güvenliği konusunda bir uzman getiren bir şirket olabilir. Bu uzman çalışanlara belirli bir konu veya beceri hakkında bilgi sahibi olmaları için gereklidir.
Denetleyici Mentorluk:
Bu mentorluk danışman olan kişilere gitmektedir. Bunlar birçok soruya cevap veren ve en iyi eylem planını almayı önerebilen kişilerdir.
İş Süreci Mentoru:
Bu mentor tümsekler üzerinde hızlı bir şekilde ilerleyebilir ve gereksiz çalışmaları kesebilir. Projelerin ‘giriş ve çıkışlarını’ günden güne görevleri açıklayabilir ve çalışma gününüzde devam etmekte olan gereksiz şeyleri ortadan kaldırabilir. İşlerin hızlı ve verimli bir şekilde yapılmasına yardımcı olabilir.
Çoklu Mentorlar:
Yeni ve yaklaşmakta olan bir trend çoklu mentorlara sahip olmaktır. Birden fazla akıl hocasına sahip olmak, akıl hocası olan kişinin bilgisini genişletir. Farklı güçleri olabilecek farklı mentorlar var.
