Bugünkü yazımda ilk önce dopaminden, daha sonra da dopamin ve motivasyon arasındaki bağlantıdan bahsedeceğim. Öncelikle geçirdiğimiz bu sürecin de olumsuz etkisiyle birlikte birçoğumuz ciddi bir motivasyon kaybı yaşıyoruz. Bu süreçte gün içinde aynı şeyleri tekrar etmek, hayatımızın olağan akışının bozulması nedeniyle heyecanımızı ve üretkenliğimizi kaybettik. Şimdi gelin vücudumuzda bu hisleri hissetmemize sebep olan dopamin nedir bunu konuşalım.
Nedir Bu Dopamin?
Dopamin, insan vücudunda doğal olarak bulunan kimyasal bir maddedir, eksikliğinde ise depresyon ve parkinson gibi mental hastalıklar yaşanır. Dopamin, vücuttan, beyne sinyaller iletmektedir. Kişinin duygusal tepkilerinin ve eylemlerinin kontrolünde ise, önemli bir rol oynar. Dopamin hormonunda düşüş mutluluğun hissedilmesini güçleştirmektedir. Yükseldiğinde ise insanı motive eden zevk ve ödül duygularını yaratmaktadır. Bu bakımdan bireyin hem zihinsel hem de fiziksel sağlığının güç kazanmasında son derece önemli bir yeri bulunur. Ek olarak bu hormon insan vücudunda bağımlılık etkisi de yaratmaktadır. Hatta, aşık olduğumuzda bile bu hormon salgılanmaktadır.
Nasıl Salgılanır?
Peki beynimizdeki ödül mekanizmasını uyaran ve bizi harekete geçiren dopamin nasıl salgılanır?
Dopamin hem besinler hem de gündelik hayatımızda yaşadığımız olaylar veya rutinlerimiz sayesinde salgılanır. Örneğin dopamin acıktığımızda ya da susadığımızda yemek yeme ya da su içme isteğinin oluşmasını sağlar. Ayrıca verilen bir görevi tamamladığımızda, sevdiğimiz işlerle uğraştığımızda da salgılanır. Dopaminin en yüksek salgılandığı olaylar ise, beklemediğimiz anda gelen, sürpriz etkisi yaratan ödüllerdir.
Beyin ihtiyacın karşılanıp karşılanmadığından ziyade , hormonun yükselip yükselmediğiyle ilgilenir. Bu yüzden bize neyin dopamin salgılattığından daha çok, ne kadar haz aldığımıza odaklanırız. Gelişen teknolojinin de etkisiyle birlikte “sahte dopamin” bağımlısı insanlar haline geldik.
Gün içinde yaptığımız, sürpriz etkisi yaratan birçok faaliyet sahte dopamin salgılamamıza neden olur. Sahte dopamini aldığımız birçok yer var. Sosyal medyada ekran kaydırmaktan online alışverişe, video oyunlardan anlık bildirimlere. Bu yüzden her ne kadar fark etmesek de sahte yoldan dopamin salgılamak daha zahmetsiz olduğu için çoğu yetişkin, hatta çocuklar bile, bu faaliyetlere muhtaç.
1950’lerde araştırmacılar, fareler üzerinde yürütülen bir deneyde dopamin nöronlarını ön beyindeki hedeflerine bağlayan bir sinir demetinin uyarımıyla farelerin zevk aldıklarını gözlemlediler. Bu tarz bir uyarım için fareler, kendi başlarına bırakıldıklarında bir kolu hareket ettirmeyi öğrenebildiler ve bunu günde binlerce kez yapabildiler. Hatta bunu o kadar tekrarladılar ki, acıktıklarını da susadıklarını da fark etmediler. Bu deneyi ek bir örnekle güçlendirmek gerekirse şöyle bi örnek verebilirim; ilk kez yaptığınızda çok haz duyduğunuz bir faaliyet, alışkanlığa dönüştüğünde aynı hazzı vermeyecektir. Örneğin nadiren yiyebildiğiniz bir yemek her yediğinizde ayrı bir haz verirken, her gün aynı yemeği yemeye başladığınızda artık eski hazzı duymayacaksınızdır. Bu yüzden tekrara düştüğümüzde dopamin düşerken, ulaşamayacağımızı düşündüğümüz şeylere ulaştığımızda dopamin yükselir.
Kendimizi şartlamak ödül algımızı geliştirir. Örneğin sınav haftan yaklaşıyor ve ders çalışman gerekiyor fakat hiç motivasyonun yok. Öncelikle ders çalışmanın beyninde ödül algısı yaratmasını sağlamalısın. Buna İngilizcede “dopamine fasting” deniliyor, Türkçeye ise dopamin detoksu olarak geçmiş.
Dopamin detoksu, sosyal medya, müzik dinleme ve internette oyun oynama gibi bağımlılık yapan teknolojilerden geçici olarak uzak durmayı içeren bir dijital detoks şeklidir. Yani sahte yolda dopamin almadan, hiçbir şey yapmadan, sıkıntıdan patlayacak seviyeye gelene kadar bekliyoruz. Ve artık bize dopamin salgılatacak tek şey ders çalışmak oluyor. Sıklıkla yapıp zevk aldığımız şeylerden kendimizi mahrum bırakınca, sıkıcı olan şeyler gözümüze daha cazip gelmeye başlıyor. Bunu ödül olarak gören beynimiz dopamin salgılamaya başlıyor, biz de hem haz alıp hem de ders çalışmış oluyoruz ? Kulağa tuhaf gelebilir fakat denediğinizde işe yaradığını göreceksiniz!
Dopamin bizi hedeflerimize ulaşmaya ve kendimizi geliştirmeye motive ediyor. Bu yüzden bu hormonu doğal yollardan salgılamaya özen göstermeliyiz. Doğal yollardan dopamin salgılamanızı sağlayıp aynı zamanda da faydalı olan şeyleri örnekleyecek olursak; spor yapmak, müzik dinlemek, meditasyon ya da yoga yapmak gibi faaliyetler (her ne kadar sahte dopamin kadar yüksek haz yaşatmasa da) vücudumuzda dopamin salgılanmasını sağlayacaktır. Eğer bu konuda daha fazla bilinçlenip, sahte uyaranlardan kurtulursak kendimizi yöneten kişi yine kendimiz oluruz. Umarım bu yazı sizler için faydalı olmuştur, bir sonraki yazımda görüşmek üzere ?
Keşfet: Nasıl Oluyor da Bazı İnsanlar Daha Kolay Motive Oluyor?
Keşfet: En İyi Motivasyon Konuşmacıları
